بنیاد بین المللی حفظ قران کریم

جامعه فرهنگی قرآنی عصر در نظر دارد به منظور نهادینه شدن فرهنگ قرآنی در کشور و ترویج سبک زندگی قرآنی جلسات خانگی مسجد محور را در سراسر کشور راه اندازی نماید

از همه عزیزانی که می خواهند در این طرح سهیم باشند دعوت می شود در ذیل این مطلب اعلام آمادگی نمایند .

جهت کسب اطلاعات بیشتر می توانید با شماره تلفن 02166176037  یا از طریق تلگرام به شماره 09358067697 تماس حاصل فرمایید .

قرآن این کتاب آسمانی که پیام‌آور طُرق سعادتمندی و رستگاری بشر است آدمیان را به تعمق و تدبر در آیات الهی فرا خوانده و مفاهیم نورانی آن را هدایتی از سوی پرودگار، به سمت مستقیم‌ترین و استوارترین آیین‌ها دانسته است تا هدایت‌جویان و حقیقت‌خواهان بتوانند به سبب غور در این دریای عظیم معرفتی، به سعادت دنیوی و اخروی نائل آیند، ائمه اطهار(ع) که همان حقایق باطنی قرآن و مفسرین بر حق این کتاب آسمانی هستند در باب فضائل قرآن و ترغیب مؤمنان به قرائت و تأمل در آن سخن‌ها گفته‌اند و روایات و احادیث گرانبهاشان در این باب بی‌شمار است.

افق نگرشی این بزرگواران آنچنان گسترده است که می‌توان به نحو جامع بر تمامی فضائل و اثرات شفابخشی قرآن بر جان و روح مؤمنان دست یافت، از این رو ضروری است که در جهت آشنایی با اثرات و فواید حضور قرآن در زندگی و به تبع آن سعادتمندی دنیوی و اخروی عاملان قرآنی، به ذکر برخی از احادیث و روایات در باب فضائل قرآن از دیدگاه ائمه معصومین (ع) بپردازیم:

برای ادامه مطلب به لینک ذیل مراجعه فرمایید

http://www.iqna.ir/fa/News/3361231

* مرحله اولیه « تکرار ده گانه » حفظ نمودن آیات نیست ، بلکه به ذهن سپردن آن است. چنانچه این آیات تازه متولد شده در ذهن به طور مرتب در همان روز و روزهای بعد ، هفته های بعد و ماه­های دیگر تکرار شود ، به مرحله حفظ خواهد رسید و در غیر این صورت به سرعت کم رنگ شده و فراموش می شود.

* برای ماندگاری آیات در حافظه ، در هر ساعت یک یا چند بار آیات را باید تکرار کرد و در روز دوم و سوم نیز این کار ادامه یابد، پس از سه روز تکرار می توان گفت که این محفوظات از لحاظ کیفی به حد قابل قبولی رسیده اند. البته به این هم اعتماد نباید کرد و برای ورود به حافظه بلند مدت باید تا چند ماه تکرار و مرور منظم ادامه یابد.

* از آن جا که با عزمی راسخ ، در پی آن هستید که ان شاءالله آیات الهی را برای همیشه در ذهن نگه دارید ، شایسته است از آغاز بنای آن را محکم و صحیح بگذارید تا همواره از کیفیت آن احساس رضایت کنید . توجه به این امر سبب افزایش و تقویت انگیزه برای ادامه کار می­شود . اما اگر در زمان حفظ آیات توجه و حضور ذهن نباشد ، تکرار حتی ده ها بار نیز کیفیت مطلوب را به دست نخواهد داد.

* کنترل حواس و تمرکز در آغاز مشکل می نماید ، ولی باید امیدوارانه برای دست یابی به آن تلاش کرد . بدین منظور بهتر است پیش از حفظ ، دقایقی سکوت اختیار کنید . سعی کنید به چیزی جز قرآن و حفظ آن فکر نکنید و همه فکرها و ذهنیت های دیگر را که درگیر آن هستید فعلاً فراموش کنید.

* بدیهی است وضو گرفتن علاوه بر پاکی جسم و روح موجب فراهم شدن مقدمات آرامش در وجود انسانی می گردد و یکی از راه های تمرکز یافتن در حفظ است. همچنین رو به قبله نشستن نیز حالتی معنوی در انسان به ارمغان می آورد.

* برای حفظ اولیه ی آیات باید هر آیه را آن قدر تکرار کنیم که در ذهن بنشیند.

* به نظر می رسد 10 بار تکرار هر آیه در حفظ نخستین ، نه آن قدر کم باشد که پس از گذشت لحظاتی ، از ذهن برود و نه آنچنان زیاد که سبب خستگی و اتلاف وقت شود.

* دفعات تکرار بهتر است 5 بار با نگاه کردن به آیات صورت پذیرد و 5 بار از بر خوانده شود.

* پیشنهاد می شود آیات در حدود 2 یا 3 سطر به صورت پیوسته با همان تعداد تکرار ، از ابتدا تا انتهای آیه ، تکرار شود ولی آیات بیش از آن باید به دو بخش تقسیم شود و با هر بخش مانند یک آیه رفتار شود.

توصیه دیگر : در مورد کسانی که حفظ قرآن کریم را از جزء 30 آغاز می کنند، نیازی نیست که هر یک از آیات کوتاه آن را به صورت جداگانه 10 بار تکرار کنند ، زیرا آیان آن 2 یا 3 یا 4 کلمه ای است و با دو سه بار خواندن به ذهن سپرده می شود.

راهکار کلیدی:

* یکی از بزرگ ترین مشکلات حافظان در زمان پاسخگویی ، وصل آیات به یکدیگر است . معمولاً افراد در تلاوت حفظ یک آیه از آغاز تا پایان مشکلی ندارند ، ولی با پایان آیه ، آغاز آیه ی بعد برایشان مشکل بوده و به یادشان نمی آید.

* از بهترین راه های رفع این مشکل این است که در زمان حفظ اولیه آیات (زمان تکرار 10 بار هر آیه) هر بار ابتدای آیۀ بعد را نیز با آن بخوانید. یعنی در واقع در این روش ، کلمات اول هر آیه با آیه پیش از خود به ذهن سپرده می شود و این خود سبب از بین رفتن فاصله و جدایی بین آیات می شود تا به صورت پیوسته در ذهن جای گیرند.

* تأثیر این روش ، در اتصال آیات به یکدیگر ، فوق العاده مؤثر است.

وجود مقدس پيامبر گرامي اسلام حضرت محمد ـ صلّي الله عليه و آله ـ اكرام و احترام حامل قرآن را با اكرام خود يكي دانسته و فرموده اند :

اَكْرِمُوا حَمَلَه القُرآن فَمَنْ اَكْرَمَهُمْ فَقَدْ أكْرَمَني. [1]
«حاملان قرآن را گرامي بداريد ، هر كس آنان را گرامي بدارد ، مرا گرامي داشته است.»

1. باعث احاطه رحمت الهي و پوشش نور خداوند می شود :
عن النبي ـ صلّي الله عليه و آله ـ :
حَمَلَه القرآن هُمُ الْمَحْفُوفُون بِرَحْمَه الله الْمَلْبُوسُونَ نُورَ اللهِ عُزَّوَجَلَّ. [2]
پيامبر اسلام ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود: «حاملان قرآن به رحمت خدا احاطه شده‌اند ، به نور خداوند عزوجل پوشيده شده‌اند.»

2. فراگيري عملي همه مهارتهاي تلاوت قرآن:
حفظ قرآن باعث مي‌شود، تا انسان به ميزان قابل توجهي مهارتهاي قرآني را فرا بگيرد، كساني كه تلاش مي‌كنند آيات قرآن را به خاطر بسپارند و تمرين مي‌كنند تا آيات الهي را حفظ نمايند، حتي خردسالان به سرعت در روخواني و روانخواني قرآن تسلط پيدا مي‌كنند و نيز با ممارست و تكرار آيات و مراجعه به نوار، تلفظ عربي آيات و ترتيل قرآن و احكام تجويد و وقف و ابتدا را نيز به مرور زمان فرا مي‌گيرند.

3. ايجاد فضاي قرآني در ميان جامعه و جوانان:
حفظ قران و جذابيت هاي آن مي‌تواند باعث بوجود آوردن فضاي معطر قرآني گردد ، همانگونه كه مي‌بينيم وقتي يك حافظ قران (بويژه حافظان خردسال) در جمعي حضور پيدا مي‌كند و يا در مراسم و محافل قرآني از حضور آنها استفاده مي‌گردد، جامعه چه تأثير شگرفي مي‌پذيرد و تا مدتها حلاوت و شيريني آن باقي است.

4. الفت هميشگي با قرآن همانند نماز:
كسي كه قرآن را در حافظه خويش جاي داده است، هميشه همراه قرآن است و همانطوري كه مومنين با نماز انس پيدا مي‌كنند، حافظان قرآن با قرآن نيز كه مجموعه كلمات الهي است، الفت و نزديكي دارند.

5. پربار كردن اوقات فراغت:
كلمات قرآن بهترين چيزي است كه مي‌تواند اوقات فراغت جوانان و همه اقشار را پر كند، امروزه كه دست اندركاران فرهنگي جامعه با هر چيز ممكن سعي دارند جوانان بيكار نباشند و بيكاري را مضر به حال جامعه مي‌دانند و بعضاً در تلاش هستند كه بوسيله برنامه‌هاي ورزشي و فوتبالي و فيلمهاي غير مفيد و مسابقات غير سازنده آنها را مشغول نمايند، حفظ قرآن بهترين نسخه‌اي است كه مي‌تواند درمان اين درد زيان آور جامعه باشد.

6. جايگزين كردن نغمه‌هاي زيباي قران بجاي آهنگهاي نامطلوب:
حفظ قرآن باعث مي‌شود تا انسان با نغمه‌هاي قرآني آشنا شود و جايگزين آهنگهاي بعضاً مبتذل در جامعه گردد. متأسفانه امروزه فرهنگ غرب جهت تخريب باورهاي مردم به تهاجم سنگين پرداخته و از تمام امكانات مادي و معنوي جهت انحطاط جامعه ديندار، بهره مي‌گيرد تا فرهنگ ناب و خالص قرآني را از جامعه بگيرد، نغمه‌هاي ملكوتي قرآن كريم بهترين داروي فلاح و نجات از عربده‌ها و موسيقي‌هاي تند غربي است.

7. انس با صورت و رسم الخط قرآن جهت رفع مشكل فراگيري قرآن در مدارس:
حفظ سوره‌هايي از قرآن وتلاش در جهت بخاطر سپاري آيات قرآن باعث مي‌شود تا دانش ‌آموزان، خط قرآن و صورت آن را بشناسند و در مدارس به مشكل عدم فراگيري دچار نشوند.

8. ايجاد زمينه مناسب جهت آموزش مفاهيم قرآن:
حفظ قرآن باعث مي‌شود تا انسان مفاهيم قرآن را به خوبي فرابگيرد و معني كلمات و آيات و واژه‌هاي قرآني و قصه‌هاي قرآن را بياموزد، در قرآن داستان‌هاي بسيار زيادي آمده است كه حافظ به بركت حفظ مي‌تواند به آنها دسترسي پيدا كند.
به علاه اينكه حافظ قرآن بواسطه حفظ، از شأن نزول آيات و تفسير آگاهي پيدا مي‌كند.
اين مختصري بود از فوائد و آثار حفظ قرآن كريم كه شما مي‌توانيد بيش از اين خود جست و جو نمائيد و از ثمرات آن آگاهي حاصل نمائيد، به اميد آن كه همگان از كوثر وحي و سفره پربركت نعمت الهي بهره‌مند گردند.

**********
[1] . كنز العمال، ج 1، ص 512.
[2] . بحار الانوار، ج 89، ص 19.

**********
منبع:
کتاب بهترین روش حفظ قرآن

برای حفظ قرآن روش های گوناگونی بیان و تبیین شده که هر کدام در جای خود، دارای ویژگی هایی است و هر کس نیز امکان دارد بر اساس استعداد، ذوق و سلیقه، شرایط شخصی و تجربه عملی خویش، دارای روش خاص و شخصی در حفظ قرآن باشد.
1ـ اولین روش پیشنهادی ما در حفظ قرآن، بر مبنای حفظ «تفکیکی» آیات، صفحات، سوره ها و جزءهای قرآن و سپس بر مبنای حفظِ «ترکیبی» و تکرار آن ها بر اساس قسمت های «سه» تایی ـ «سه» تایی است.
توضیح این روش بدین گونه است که باید هر صفحه از قرآن را، سه آیه ـ سه آیه، و هر سوره از قرآن را، سه صفحه ـ سه صفحه، و هر جزء از قرآن را، سه سوره سه سوره تقسیم کنید. مثلاً اگر یک صفحه از قرآن، مانند صفحه 573 قرآن هایی که با رسم الخط «عثمان طه» است، دارای 15 آیه، یعنی آیه 14 تا 28 سوره «جن» است، باید به پنج قسمتِ «3 آیه»ای، و چنان چه یک سوره از قرآن، مانند سوره «یس» دارای حدود 6 صفحه است، باید به دو قسمتِ «3 صفحه»ای، و در صورتی که یک جزء از قرآن، مانند جزء «بیست و هشتم» دارای 9 سوره است، باید به سه قسمتِ «3 سوره»ای تقسیم نمایید. سپس باید آیه های هر قسمت را، یک بار به صورت جدا ـ جدا و یک آیه ـ یک آیه و با «تفکیک» از آیات قبلی و بعدی شان حفظ کنید تا آیات الهی به صورت «تک به تک» و «جزء به جزء» به حافظه تان سپرده شوند. و بار دیگر باید آن ها را به صورت ارتباط و پیوند و «ترکیب» با آیات قبلی و بعدی شان نیز تکرار و حفظ نمایید تا آیات به صورتِ مجموعه ای و کل به کل نیز به حافظه تان سپرده شوند.
تشریح عملی این روش بدین گونه است که با صدای آشکار، آیه اول از سوره مورد نظرتان را به صورت جدا و تفکیکی و بدون ارتباط با آیه دوم، بخوانید و تکرار نمایید تا حدی که این آیه را، به طور کامل و صحیح و روان و آسان، حفظ نمایید. سپس به سراغ آیه دوم بروید و آن را نیز، به صورت جدا و تفکیکی و بدون ارتباط با آیه اول و سوم، بخوانید و تکرار کنید تا حدی که آیه دوم را هم، به طور کامل و صحیح و روان و آسان، حفظ کنید. آن گاه به سراغ آیه سوم بروید و آن را نیز، به صورت جدا و تفکیکی و بدون ارتباط با آیه دوم و چهارم، بخوانید و تکرار نمایید تا حدی که آیه سوم را هم، به طور کامل و صحیح و روان و آسان، حفظ نمایید.
در پایانِ نخستین قسمت سه آیه ای، دوباره، آیات اول تا سوم را، با یکدیگر و پشت سر هم و به صورت ترکیبی، بخوانید و تکرار کنید تا حدی که مجموع هر سه آیه را، با هم و به طور کامل و صحیح و روان و آسان، حفظ شود.
…

علت این امر، آن است که اگر آیات قرآن را جدا ـ جدا و یکی ـ یکی و به صورت تفکیکی حفظ کنید، ولی با یکدیگر حفظ ننمایید، ممکن است نتوانید آیاتی را که جدا ـ جدا و یکی ـ یکی حفظ کرده اید، بار دیگر به صورت متصل و مرتبط با آیات قبلی و بعدی شان و به ترتیب یکدیگر، از حفظ بخوانید و بازگو کنید و یا نزد دیگران ارائه نمایید. این نکته ای مهم است که باید کاملاً آن را رعایت کنید.
اکنون به سراغ آیاتِ دومین قسمتِ سه آیه ای، یعنی آیات چهارم تا ششم، بروید و آن ها را، همانند آیات اول تا سوم، بخوانید و تکرار نمایید تا حدی که این سه آیه را هم، به طور جداگانه و بدون ارتباط با آیات قبلی و بعدی شان، حفظ نمایید. سپس مجموع هر سه آیه چهارم تا ششم را، با یکدیگر و پشت سر هم و به صورت ترکیبی، بخوانید و تکرار کنید تا حدی که مجموع هر سه آیه را، با هم، حفظ کنید. در پایانِ دومین قسمتِ سه آیه ای، دوباره، آیات اول تا ششم را، با یکدیگر و پشت سر هم و به صورت ترکیبی، نیز بخوانید و تکرار کنید تا حدی که مجموع هر شش آیه را، با هم حفظ کنید.
اینک به سراغ آیاتِ سومین قسمت سه آیه ای، یعنی آیات هفتم تا نهم، بروید و آن ها را، همانند آیات اول تا سوم، بخوانید و تکرار نمایید تا حدی که این سه آیه هم، به طور جداگانه و بدون ارتباط با آیات قبلی و بعدی شان، حفظ شود. سپس مجموع هر سه آیه هفتم تا نهم را، با یکدیگر و پشت سر هم و به صورت ترکیبی، بخوانید و تکرار کنید تا حدی که مجموع هر سه آیه را، با هم، حفظ نمایید. در پایان سومین قسمت سه آیه ای، دوباره، آیات چهارم تا نهم را ـ نه آیات اول تا نهم (دقت کنید) ـ با یکدیگر و پشت سرهم و به صورت ترکیبی، بخوانید و تکرار کنید تا حدی که مجموع هر شش آیه را، با هم، حفظ کنید. حفظ آیات را، با همین روش و به صورت سه آیه ـ سه آیه، آن قدر ادامه دهید تا این که همه آیاتِ یک صفحه از قرآن را حفظ نمایید. در پایان، دوباره، کل آیاتِ این صفحه را، از اول تا آخر، بخوانید و تکرار کنید تا آیات آن صفحه، به صورت مجموعه ای و ترکیبی، نیز حفظ شود.
پس از حفظ کامل و صحیح یک صفحه از قرآن، اینک به سراغ صفحه دوم قرآن بروید و آیات صفحه را نیز، همانند صفحه اول و به همان صورتِ تفکیکی و ترکیب که گفته شد، حفظ کنید. پس از حفظ کامل و صحیح صفحه دوم به سراغ صفحه سوم قرآن بروید و آیات آن صفحه را نیز، همانند صفحه اول و دوم، حفظ نمایید. پس از حفظ کامل و صحیح صفحه سوم، دوباره، کل آیاتِ صفحه اول تا سوم را با یکدیگر و پشت سر هم و به صورت ترکیبی، بخوانید و تکرار کنید تا حدی که مجموع هر سه صفحه را، با هم، حفظ نمایید.
اکنون به سراغ آیاتِ دومین قسمتِ سه صفحه ای، یعنی آیات صفحه چهارم تا ششم، بروید و آن ها را، همانند آیات صفحه اول تا سوم، بخوانید و تکرار کنید تا حدی که آیات این سه صفحه را هم، به طور جداگانه و بدون ارتباط با آیات صفحات قبلی و بعدی شان، حفظ کنید. آن گاه، مجموع هر سه صفحه چهارم تا ششم را، با یکدیگر و پشت سرهم و به صورت ترکیبی، بخوانید و تکرار نمایید تا حدی که مجموع آیات هر سه صفحه، با هم حفظ گردد. در پایانِ دومین قسمتِ سه صفحه ای، دوباره، آیاتِ صفحه اول تا ششم را، با یکدیگر و پشت سر هم و به صورت ترکیبی، بخوانید و تکرار نمایید تا حدی که مجموع هر شش صفحه را، با هم، حفظ نمایید.
اینک به سراغ آیاتِ سومین قسمتِ سه صفحه ای، یعنی آیات صفحه هفتم تا نهم، بروید و آن ها را، همانند آیات صفحه اول تا سوم، بخوانید و تکرار نمایید تا حدی که آیات این سه صفحه را هم، به طور جداگانه و بدون ارتباط با آیات صفحات قبلی و بعدی شان، حفظ کنید. سپس مجموع آیات هر سه صفحه هفتم تا نهم را، با یکدیگر و پشت سر هم و به صورت ترکیبی، بخوانید و تکرار کنید تا حدی که آیات مجموع هر سه صفحه، با هم، حفظ شود. در پایان سومین قسمتِ سه صفحه ای، دوباره، آیات صفحات چهارم تا نهم را ـ نه آیات صفحات اول تا نهم (دقت کنید) ـ با یکدیگر و پشت سر هم و به صورت ترکیبی، بخوانید و تکرار کنید تا حدی که مجموع هر شش صفحه را، با هم حفظ نمایید. حفظ آیاتِ صفحات را، با همین روش و به صورت سه صفحه ـ سه صفحه آن قدر ادامه دهید تا این که آیات همه صفحات یک سوره از قرآن را حفظ نمایید. در پایان، دوباره، کل آیات صفحات این سوره را، از اول تا آخر، بخوانید و تکرار کنید تا آیات آن سوره را به صورت مجموعه ای ترکیبی، حفظ کنید.
پس از حفظ کامل، صحیح، روان و آسان یک سوره از قرآن، اینک به سراغ سوره های بعدی قرآن بروید و آیات آن سوره ها را نیز، همانند سوره اول و به همان صورت تفکیکی و ترکیبی که گفته شد و براساس سه سوره ـ سه سوره، حفظ کنید و حفظ سوره ها را آن قدر ادامه دهید تا این که همه آیات یک جزء از قرآن را حفظ نمایید. در پایان، دوباره، کل آیات این جزء را، از اول تا آخر، بخوانید و تکرار کنید تا آیات آن جزء را، به صورت مجموعه ای و ترکیبی، نیز حفظ نمایید.
پس از حفظ کامل، صحیح، روان و آسان یک جزء از قرآن، اینک به سراغ جزءهای بعدی قرآن بروید و آیات آن جزءها را نیز، همانند جزء اول و به همان صورت تفکیکی و ترکیبی که گفته شد و بر اساس سه جزء ـ سه جزء حفظ نمایید و حفظ جزءها را آن قدر ادامه دهید تا اینکه همه آیات سی جزء قرآن را، به طور کامل و صحیح و روان و آسان، حفظ کنید و با عنایات خدای سبحان و توجهات امام زمان (عج) «حافظ کل قرآن» شوید.
با توجه به آن چه گفته شد، در صورتی که بخواهید مثلاً صفحه 373 را که طبق قرآن های با رسم الخط «عثمان طه» دارای 15 آیه است، با این روش، حفظ نمایید، باید به ترتیب زیر عمل کنید:

یک. حفظ آیه اول
دو. حفظ آیه دوم
سه. حفظ آیه سوم
چهار. حفظ آیه اول تا سوم
پنج. حفظ آیه چهارم
شش. حفظ آیه پنجم
هفت. حفظ آیه ششم
هشت. حفظ آیه چهارم تا ششم
نه. حفظ آیه اول تا ششم
ده. حفظ آیه هفتم
یازده. حفظ آیه هشتم
دوازده. حفظ آیه نهم
سیزده. حفظ آیه هفتم تا نهم
چهارده. حفظ آیه چهارم تا نهم (نه آیه اول تا نهم)
پانزده. حفظ آیه دهم
شانزده. حفظ آیه یازدهم
هفده. حفظ آیه دوازدهم
هجده. حفظ آیه دهم تا دوازدهم
نوزده. حفظ آیه هفتم تا دوازدهم (نه آیه اول تا دوازدهم)
بیست. حفظ آیه سیزدهم
بیست و یک. حفظ آیه چهاردهم
بیست و دو. حفظ آیه پانزدهم
بیست و سه. حفظ آیه سیزدهم تا پانزدهم
بیست و چهار. حفظ آیه دهم تا پانزدهم (نه آیه اول تا پانزدهم)
چنانچه بخواهید مثلاً سوره «یس» را که طبق قرآن های با رسم الخط «عثمان طه»، دارای 6 صفحه است، با این روش حفظ کنید، باید به ترتیب زیر عمل نمایید:

یک. حفظ صفحه اول
دو. حفظ صفحه دوم
سه. حفظ صفحه سوم
چهار. حفظ صفحه اول تا سوم
پنج. حفظ صفحه چهارم
شش. حفظ صفحه پنجم
هفت. حفظ صفحه ششم
هشت. حفظ صفحه چهارم تا ششم
نه. حفظ صفحه اول تا ششم

اگر بخواهید مثلاً جزء 28 قرآن را که دارای 9 سوره است، با این روش، حفظ نمایید، باید به ترتیب زیر عمل کنید:

یک. حفظ سوره اول
دو. حفظ سوره دوم
سه. حفظ سوره سوم
چهار. حفظ سوره اول تا سوم
پنج. حفظ سوره چهارم
شش. حفظ سوره پنجم
هفت. حفظ سوره ششم
هشت. حفظ سوره چهارم تا ششم
نه. حفظ سوره اول تا ششم
ده. حفظ سوره هفتم
یازده. حفظ سوره هشتم
دوازده. حفظ سوره نهم
سیزده. حفظ سوره هفتم تا نهم
چهارده. حفظ سوره چهارم تا نهم (نه سوره اول تا نهم)

برای خودداری از تکرار زیاد و غیر ضروریِ آیات، توجه داشته باشید که دیگر لازم نیست مثلاً مجموع دو آیه اول و دوم، یا دوم و سوم، یا سوم و چهارم، یا چهارم و پنجم، یا پنجم و ششم، یا مجموع سه آیه دوم تا چهارم، یا سوم تا پنجم، یا مجموع چهار آیه اول تا چهارم، یا دوم تا پنجم، یا سوم تا ششم، و یا مجموع پنج آیه اول تا پنجم، یا دوم تا ششم را نیز بخوانید و تکرار نمایید تا حفظتان شود. و یا دیگر لازم نیست مثلاً مجموع شش صفحه دوم تا هفتم، یا سوم تا هشتم، و یا مجموع هفت صفحه سوم تا نهم، یا چهارم تا دهم، یا پنجم تا یازدهم، یا ششم تا دوازدهم را نیز بخوانید و تکرار کنید تا حفظ نمایید؛ زیرا انجام دادن این امر، به صورت حالت تصاعدی در خواهد آمد و در نتیجه، وقت فراوانی از شما را خواهد گرفت و ممکن است خودِ تکرار زیاد و بدون ضرورتِ آیات، موجب خستگی و دلزدگی تان نیز بشود.
پس مبنای شما در مجموعه خوانیِ آیات قرآن با یکدیگر، حداکثر تا سه آیه، و در مجموعه خوانیِ صفحات قرآن با یکدیگر، حداکثر تا سه صفحه، و در مجموعه خوانیِ سوره های قرآن با یکدیگر، حداکثر، تا سه سوره، و در مجموعه خوانی جزءهای قرآن با یکدیگر، حداکثر، تا سه جزء خواهد بود. و مبنای شما در حفظ خود آیات قرآن، آیه به آیه، و سپس صفحه به صفحه، و آن گاه سوره به سوره و پس از آن، جزء به جزء و به طور کامل و صحیح و روان و آسان خواهد بود؛ یعنی تا آیه یا صفحه یا سوره یا جزئی از قرآن را، به طور کامل و صحیح و روان و آسان حفظ نکرده اید، هرگز به سراغ حفظ آیه یا صفحه یا سوره و یا جزئی دیگر از قرآن نروید.
توجه داشته باشید که این روش را هم با «خواندن» از روی قرآن و هم با «گوش دادن» به نوارها یا سی دی های قرآنی می توانید انجام دهید. اگر چه حفظ قرآن از راه «گوش دادن»، برای برخی ها، مانند خردسالان و کسانی که نمی توانند از راه «خواندن» به حفظ قرآن بپردازند، ممکن است که بهترین و تنهاترین راه باشد.

2. اگر بلندی آیه ای از یک سطر بیشتر باشد، مبنای شما در روش حفظ خود این آیات، سطر به سطر و در مجموعه خوانیِ سطرها با یکدیگر، حداکثر تا سه سطر خواهد بود؛ یعنی چنانچه بلندی آیه ای، مانند آیه 160 سوره «اعراف»، شش سطر باشد، آن را به دو قسمت سه سطری تقسیم کنید. سپس هر کدام از سطرهای اول و دوم و سوم آن آیه را، به صورت تفکیکی، می خوانید و تکرار می نمایید تا هر یک از سطرها را به طور جداگانه، حفظ کنید. آن گاه مجموع سطرهای اول تا سوم را، به صورت ترکیبی، می خوانید و تکرار می نمایید تا مجموع هر سه سطر، با هم و به طور کامل و صحیح حفظ گردد. پس از آن، هر کدام از سطرهای چهارم و پنجم و ششم آن آیه را، به صورت تفکیکی، می خوانید و تکرار می نمایید. تا هر یک از سطرها، به طور جداگانه، حفظ شود. سپس مجموع سطرهای چهارم تا ششم را، به صورت ترکیبی، می خوانید و تکرار می کنید تا مجموع هر سه سطر، با هم و به طور کامل و صحیح و روان و آسان حفظ شود. در پایان، دوباره، سطرهای اول تا ششم را از اول تا آخر و به صورت ترکیبی نیز، می خوانید و تکرار می نمایید تا مجموع هر شش سطر، با هم، یعنی کل آیه به طور کامل و صحیح و روان و آسان حفظ گردد. آن گاه به سراغ حفظ آیه بعدی بروید.

3. اگر بلندی آیه ای، فقط یکی ـ دو ـ سه کلمه بیش از یک سطر باشد، آن آیه را نیز به طور کامل حفظ نمایید و در این گونه آیات، از روش سطر به سطر استفاده نکنید.

4. اگر بلندی سوره ای، از یک صفحه کمتر باشد، مانند شماری از سوره های کوتاه آخر قرآن، مبنای شما در حفظ آن ها باید همان سوره به سوره باشد؛ یعنی تا سوره ای را به طور کامل و صحیح و روان و آسان حفظ نکرده اید، هرگز به سراغ حفظ سوره ای دیگر نروید.

5. حفظ کامل یک صفحه یا یک سوره و یا یک جزء از قرآن را در صورتی به خوبی انجام داده و محقق کرده اید که بتوانید تک تک آیات آن را با شماره خودشان و حتی بدون ترتیب نیز به یاد آورید و از حفظ بخوانید. مثلاً اگر از شما بپرسند که آیه 18 سوره بلد چیست؟ فوراً بگویید: «اُولئِکَ أصحابُ المَیْمَنَة» و چنان چه از شما بپرسند که آیه 4 سوره بلد چیست؟ فورا بگویید: «لَقَد خَلَقْنا الانسان فی کبد» و اگر از شما بپرسند که آیه 10 سوره بلد چیست؟ فورا بگویید: «وَ هَدَیْناهُ النَّجدَینِ».

6. مقدار تکرار هر آیه و سوره قرآن، برای حفظ آن، به شرایط انسان، روش حفظ وی، آسانی و دشواریِ هر آیه و سوره، و کوتاهی و بلندیِ آن بستگی دارد. مثلا ممکن است شما آیه ای را با 3 بار تکرار حفظ نمایید، ولی شخص دیگری همان آیه را با 5 بار تکرار حفظ کند. یا امکان دارد که شما سوره ای از قرآن را با روشی که در حفظ قرآن دارید، با 8 بار تکرار حفظ نمایید، اما فردی دیگر با روش دیگری که در حفظ قرآن دارد، همان سوره را با 10 بار تکرار حفظ کند. و یا ممکن است شما آیه ای آسان و کوتاه را حتی با 1 بار خواندن حفظ نمایید، اما آیه دشوار و بلند را با 7 بار تکرار حفظ کنید. پس، مقدار تکرار هر آیه و سوره قرآن، به «شرایط حافظ قرآن»، «روش حفظ قرآن» و «شرایط آیه قرآن» بستگی دارد.

7. حتماً دقت کنید که کلمات و آیات قرآن را، از همان آغاز خواندن و حفظ کردن و از نظر تلفظ و حرکت و اعراب، به شکل صحیح بخوانید و حفظ کنید؛ زیرا در صورتی که تلفظ و حرکت واعراب کلمه ای، به شکل غلط وارد حافظه شما شود، تلاشتان برای حفظ چنین کلمه ای دو برابر خواهد شد: یک بار باید شکل غلط این کلمه را از حافظه خود بیرون برید و بار دیگر باید شکل صحیح آن را به درون حافظه خویش بیرون بَرید و جایگزین شکل قبلی آن نمایید. یکی از بهترین راه های پیشگیری از چنین مشکلی این است که دستگاه حاوی نوار قرآن را کنار خود بگذارید و قرآن را باز کنید و هنگامی که می خواهید، برای نخستین بار، آیه ای را حفظ نمایید، دستگاه را روشن کنید و در حالی که خودتان آیه مورد نظر را از روی قرآن می خوانید، به شکل خواندن و تلفظ همان آیه از طریق نوار نیز گوش فرا دهید تا از اشتباه خواندنِ تلفظ ها و حرکت ها و اعراب های کلمات و آیات قرآن، به دور باشید.

8. بارها اتفاق افتاده است که برخی از حافظان قرآن نتوانسته اند آیه ای از قرآن را که قبلاً حفظ کرده اند، دوباره از حفظ بخوانند، ولی هنگامی که «کلمه اول + کلمه دوم» همان آیه را برای آنان خوانده اند، تمام آن آیه به یادشان آمده است و همه آیه را، از اول تا آخر و از حفظ، خوانده اند. پس، «کلمه اول» یا مجموع «کلمه اول + کلمه دوم» در هر آیه، «نقطه تمرکزِ» آن آیه برای حفظ کردنش است و باید آن را بیش از کلمات دیگرِ آن آیه، تکرار کنید و به حافظه خود بسپارید. مثلا در آیه سوره بینه: «إنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ أُولائِکَ هُم خَیرُ البَرِیَّة»، باید دو کلمه «إنَّ الّذینَ» را بیشتر از کلمات بعدی آیه تکرار نمایید و به گنجینه حافظه خویش بسپارید.

9. معمولاً انسان دوست دارد ثمره و نتیجه کار خویش را زودتر ببیند و گاه نیز از حوصله فراوانی برخوردار نیست. از این رو، شما حفظ تمام قرآن را هدف خود قرار ندهید، بلکه هدف خویش را مثلاً حفظ یک جزء قرآن در نظر بگیرید و از سوره های کوتاه و جزء سی ام قرآن آغاز کنید تا ثمره و نتیجه آن را زودتر مشاهده نمایید و دلگرم تر شوید. و نیز چنان چه حفظ قرآن را با سوره های بلند مانند سوره «بقره» و «آل عمران» و «مائده» آغاز کنید، ممکن است شوق و علاقه اولیه ای را که برای حفظ قرآن داشته اید، از دست بدهید؛ هر چند اگر بتوانید حفظ قرآن را از همان جزء اول و با سوره حمد آغاز نمایید، بهتر است.

10. گفته شد که در ابتدا می توانید سوره های کوتاه قرآن را حفظ کنید، و چون جزءهای سی ام و بیست و نهم و بیست و هشتم قرآن به ترتیب و به طور نسبی در بردارنده سوره های کوتاهتری هستند، می توانید این سه جزء را پیش از جزءهای دیگر قرآن حفظ نمایید؛ اما پس از حفظ کردن آیات این سه جزء، شایسته است ـ اگر نگوییم بایسته است ـ جزءهای دیگرِ قرآن را به ترتیب و از جزء اول و سپس جزء دوم تا جزء بیست و ششم و سپس جزء بیست و هفتم قرآن حفظ کنید. رعایت این ترتیب، برای آن است که ذهن و حافظه شما نیز از ترتیب ویژه ای برخوردار گردد، و از نظم خاصی پیروی نماید و هنگام بازگویی و ارائه آیاتِ حفظ شده، دچار تشویش و نابسامانی نشود. البته پیشنهاد می شود برای کودکان و نوجوانان و مانند آنان، حفظ قرآن از جزء سی ام و طبق مراحل زیرین و به ترتیب سوره هایی که گفته شده است، صورت پذیرد:

مرحله اول: سوره های 2 سطری، یعنی سوره های عصر، کوثر و اخلاص.
مرحله دوم: سوره های 3 سطری، یعنی سوره های شرح، قدر، فیل، قریش، کافرون، نصر، مسد و فلق.
مرحله سوم: سوره های 4 سطری، یعنی سوره های تین، تکاثر، همزه، ماعون و ناس.
مرحله چهارم: سوره های 5 سطری، یعنی سوره های ضحی، زلزله و عادیات.
مرحله پنجم: سوره های 6 سطری، یعنی سوره های طارق و قارعه.
مرحله ششم: سوره های 7 سطری، یعنی سوره های شمس و علق.
مرحله هفتم: سوره های 8 سطری، یعنی سوره های اعلی و لیل.
مرحله هشتم: سوره های 9 سطری، یعنی سوره های انفطار و بلد.
مرحله نهم: سوره های 10 سطری، یعنی سوره بینه.
مرحله دهم: سوره های یک صفحه ای و کمتر از آن، یعنی سوره های عبس، تکویر، انشقاق، بروج و غاشیه.
مرحله یازدهم: سوره های بیشتر از یک صفحه، یعنی سوره های نبأ، نازعات، مطففین و فجر.
مرحله دوازدهم: این مرحله که مرحله پایانی برای کودکان و نوجوانان و مانند آنان است، حفظ دوباره سوره های جزء سی ام، است به همان ترتیبی که در قرآن آمده است، یعنی حفظ جزء سی ام را از سوره نبأ آغاز نمایند و با سوره ناس پایان دهند.

11. در صورتی که وسایل سمعی و بصری، مانند نوارهای ویدئویی، قرآن را حفظ می نمایید، حتماً به دهان قاری قرآن و چگونگی تلفظ و ادای کلمات و قرائت وی، خوب نگاه کنید.

12. هر مقدار از آیات و سوره ها و جزءهای قرآن را که حفظ کردید، در جایی آن را یادداشت کنید. و نوار پارچه ای را که در عطف و شیرازه برخی از قرآن ها وجود دارد، در همان صفحه مربوط قرار دهید تا برایتان مشخص باشد که چه مقدار از قرآن و تا کدام صفحه از آن را حفظ نموده اید و از دوباره کاری و تکرار غیر لازم آیات نیز به دور باشید.

13. در صورتی که برایتان امکان دارد، سعی کنید، در هر جلسه حفظ قرآن، آیات را تا پایان هر صفحه یا تا پایان هر سوره حفظ نمایید و مثلاً حفظ آیات را تا نیمه صفحه و یا تا نیمه سوره باقی نگذارید.

14. سعی کنید جای هر آیه در صفحه قرآن را کاملاً به خاطر بسپارید تا آسانتر بتوانید آیه حفظ شده را به خاطر آورید و ارائه نمایید؛ مثلاً آیه 20 سوره مرسلات، یعنی آیه «ألَم نَخلُقُکم مِن ماءٍ مَهینٍ» در اول صفحه، و آیه 35 آن، یعنی آیه «هذا یَومٌ لایَنْطِقُونَ» در وسط صفحه، و آیه 50 آن، یعنی آیه «فَبِأیِّ حَدیثٍ بَعدَهُ یُؤمِنُونَ» در آخر صفحه قرآن قرار دارد.

15. چنانچه هنگام تمرین و تکرار محفوظات قرآنی خود، قسمتی را به یاد نیاوردید، فوراً به قرآن مراجعه نکنید؛ بلکه د ر ابتدا خوب فکر نمایید و ذهن و حافظه خویش را به کار اندازید. و در صورتی که آن قسمتِ فراموش شده را به یاد نیاوردید، آن گاه به قرآن مراجعه کنید. اگر این نکته را به خوبی رعایت نمایید، قسمت های فراموش شده دیگر، کمتر فراموشتان می شوند و بیشتر در ذهن حافظه تان باقی می مانند؛ زیرا دستگاه ذهن و سیستم حافظه انسان، آن چه را با تلاش و کاوش درونیِ خود به یاد می آورد، بیشتر به یاد می سپارد و دیرتر از یاد می برد.

16. هر اندازه که بین تکرار آیات حفظ شده، کمتر فاصله بیندازید، آن ها را بیشتر به ذهن و خاطرتان می سپارید. مثلاً چنان چه سوره صف را حفظ نمودید و هر 3 روز یک بار، آن را مرور و تکرار کردید، بیشتر در ذهن و خاطرتان باقی می ماند تا هنگامی که همین سوره را 5 روز یک بار، مرور و تکرار نمایید.

17. در حفظ آیاتی که به یکدیگر شبیه هستند، هم دقت و هم تمرین بیشتری را لازم دارید. به طور مثال، اگر آیات دیگر را 4 تا 5 بار مرور و تکرار می کنید، آیات مشابه را باید 8 تا 10 بار مرور و تکرار نمایید. یکی از راه های حفظ آیات مشابه، استفاده از «نشانه» است. مثلاً سوره «صف» با آیه «سَبَّحَ لِلّهِ مَا فِی السَّمواتِ وَ ما فِی الارضِ…» آغاز می گردد و سوره بعدی آن، یعنی سوره «جمعه»، با آیه «یُسَبِّحُ لِلّهِ مَا فِی السَّمواتِ وَ ما فِی الارضِ…» شروع می شود. برای این که «سَبَّحَ» با «یُسَبِّحُ» اشتباه نشود، می توانید مثلاً این نشانه را برای خود قرار دهید که حرف اول نام سوره صف، یعنی حرف «ص» شبیه حرف اول کلمه «سَبَّحَ»، یعنی حرف «س» است، هر چند این دو حرف کاملاً مانند یکدیگر نیستند.

18. همان گونه که گفته شد، هنگام حفظ قرآن، آیات را با صدای آشکار بخوانید تا پژواک آیه های قرآن، در گوش هایتان طنین انداز شود و حرکات و کلمات آن ها بر سیستم مغزی و دستگاه حافظه شما به خوبی نقش بندد؛ زیرا یکی از آثار و ویژگی های صوت، ایجاد نقش در اجسام و تأثیر در اطراف است. البته، آشکار خواندن آیات به معنی بلند خواندن آن ها و آزرده کردن اطرافیان نیست، بلکه به معنی آشکار ساختن جوهره صوت و دوری جُستن از لب خوانی است؛ هر چند در برخی از شرایط و مواردِ حفظ قرآن، لب خوانی شایسته و یا حتی بایسته است.

19. یکی از راه های تمرکز حواس و حفظ آیات قرآن، این است که آیه مورد نظر برای حفظ را یک بار از روی قرآن و با دقت و توجه کامل بخوانید تا نخستین تصویر از آن آیه، در ذهن و حافظه تان جای گیرد و نقش بندد. آن گاه، برای بار دوم، آیه مورد نظر را از روی قرآن بخوانید. و در اثنای آن، گاهی چشم های خود را ببندید و ادامه آیه را در ذهن و خاطرتان بیاورید و از حفظ بخوانید. سپس، هرگاه قسمتی از ادامه آیه را به یاد نیاوردید، چشم های خود را باز کنید و آن قسمت را از روی قرآن بخوانید. دوباره چشم های خود را ببندید و قمست دیگری از ادامه آیه را در ذهن و خاطرتان بیاورید و از حفظ بخوانید. این کار را به همین صورت، آن قدر ادامه دهید تا تمام آیه مورد نظر را، حفظ نمایید.

20. برای حفظ آیات طولانی، می توانید آن آیات را بر اساس محل های وقف و درنگ آن ها، قسمت ـ قسمت کنید و سپس به حفظ هر قسمت از آن آیه بپردازید.
برای آشنایی با محل های وقف آیات و علائم آن، می توانید به صفحات پایانی برخی از قرآن ها یا کتاب های معتبر روخوانی و تجوید قرآن مراجعه نمایید، یا به نوارهای مشهور تلاوت قرآن

منبع : پايگاه اينترنتي حوزه

برگرفته از وبلاگ مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی حضرت فاطمه (س) تهران

سرآغاز اين مطلب را، كه به بيان قسمتي از گفتار و سفارشات دلباختگان قرآن كريم در رابطه با حفظ قرآن اختصاص يافته، مزين به دعاي ششمين امام همام شيعيان، حضرت امام جعفر صادق عليه‌السلام مي‌كنيم، كه فرمودند: اللهم فحبب الينا حسن تلاوته و حفظ آياته[109]. پروردگارا: نيكو تلاوت كردن قرآن و حفظ نمودن آياتش را محبوب ما بگردان.

شهيد اول:
آياتي از قرآن را برگزين و وِرد خود ساز و اگر حفظ قرآن در توانت باشد، حتماً آن را از بر نما و اگر آن توان را در خود نديدي، هر مقدار از آيات را توانستي حفظ كن و در اين امر كوتاهي مكن[110].

شهيد دوم:

نخستين و مهمترين چيزي كه شاگرد قبل از شروع به تحصيل بايد بدان بپردازد، آن است كه حفظ كتاب خداوند متعال را شروع نمايد و قرآن را به صورت قوي و متقن حفظ كند، زيرا قرآن اصل و اساس تمام علوم و با اهميت‌ترين آنهاست. علماي پيشين چنين بودند كه حديث و فقه را جز به شخصي كه حافظ قرآن نبايد به سراغ اشتغالاتي برود كه باعث نسيان و فراموشي قرآن شده يا به قدري او را به خود مشغول مي‌كنند كه حفظ قرآن او در معرض فراموشي قرار مي‌گيرد. بلكه حتماً بايد از اين‌گونه امور بپرهيزد، بلكه ملزم باشد كه هر روز به تكرار محفوظاتش بپردازد … و پس از حفظ كامل قرآن به تفسير و ساير علوم قرآني بپردازد[111].

علامه حسن‌زاده آملي:

… حقيقت امر اين است كه از همان ابتدا، عشق عجيبي به ديوان شعرا و نظم شعر داشتم. روي اين ذوق، همان وقت، تمام دوبيتي‌هاي باباطاهر را حفظ بودم و تمام رباعيات خيام را و اكثر غزليات حافظ را و همين‌طور ديگران را و اي كاش از همان وقت كسي به من مي‌گفت كه آقا، به جاي اينكه اينها را حفظ كني، شروع كن به حفظ قرآن و الان اين حسرت براي من به جا مانده است كه اين عشق و علاقه‌اي كه به دواوين (ديوان‌هاي) شعرا داشتم، كاش در حفظ قرآن به كار مي‌بردم.[112]

حضرت آيت‌الله خزعلي:

… حال كه با بركت اين كتاب ارجمند (قرآن كريم) و قيام مصلح بزرگ امام راحل قدس‌الله‌سره انقلابي گرانبها و بي‌نظير به چنگ آمده بر ماست كه آن را با تمام توان با همه جد و جهد با بذل مال و جان حفظ كنيم و پاسداري آن را از هر واجبي واجب‌تر بدانيم و طبعاً ريشه و پايه كار اين است كه همين كتاب مقدس را هرچه بيشتر ارج نهيم، گوشت و خونمان، فكر و احساسمان و نشست و برخاستمان، شب و روزمان، ساعت و دقيقه و آنمان و در يك كلمه تمام زندگي‌مان بلكه مماتمان را هم در پرتو دستورات آن نهيم و هرچه بيشتر به آن توجه كنيم. خود را نبينيم جز در آيينه قرآن، حركت و سكوني نداشته باشيم مگر با ارشادات قرآن، شاد نشويم مگر با بشارت قرآن و بدين منظور آن را ورد زبان سازيم، روخواني كنيم، دقت كامل در الفاظش نماييم، با تجويد و رعايت ادعاء حروف قرائت كنيم، با كليد صرف و نحو و علوم عربي به بارگاهش راه يابيم و بهتر آن كه در حافظه‌مان، در درون جانمان پذيراي اين ميهمان عزيز گرديم، حافظ گرديم و همه و همه خاصه نسل پربار جوان، اين شكوفه‌هاي خرم نسل انسان كه بالاخص در اين برهه از زمان سخت مورد تهاجم فرهنگي ددان و بدان و از خود و خدا بي‌خبران قرار گرفته‌اند[113].

استاد علامه سيد محمد فرزان:

استاد اهتمام بسيار به تلاوت و حفظ قرآن كريم داشت و به شاگردان پيوسته توصيه مي‌كرد كه همانند پدران و اجدادتان هر بامداد بعد از گزاردن دوگانه (نماز صبح) به درگاه يگانه، حتماً يك سوره يا حداقل چند آيه را پاي نماز بخوانيد. خلاصه آن كه با قرآن (مانند گذشتگان) انس داشته باشيد تا دل‌هايتان به نور قرآن روشن شود[114].

علامه سيد جعفر مرتضي عاملي:

… حافظان امت در قرآن نقطه و حركات اعرابي را گذاشتند و ضبط كردند و چگونگي نطق به نص قرآن را كه حتي در «واو» هم محفوظ و مصون مانده براي همگان بيان داشتند. چگونه ممكن است كوچكترين شكي بر آن وارد شود، حال اينكه فقط كساني كه قرآن را در سينه‌ها حفظ كرده بودند، هزاران نفر بودند كه از زمان پيامبر اكرم صلي‌الله‌عليه‌وآله آن را سينه به سينه به هم منتقل و بر آن بزرگان پير شدند و كودكان به جواني و جوانان به پيري رسيدند. حتي مي‌گويند: «آن تعداد از قاريان قرآن كه در جنگ صفين حضور يافتند سي‌هزار نفر بودند.» پس چگونه است قارياني كه در اين واقعه شركت نكردند؟! (در صدر اسلام به حفاظ قاري، قاري گفته مي‌شد و در واقع قرائت از حفظ جدا نبود.) … اميرالمؤمنين عليه‌السلام در جهت تشويق مردم به حفظ قرآن، براي كساني كه قرآن را حفظ كنند، سهمي در بيت‌المال قرار داد [115]

ملا فتح‌الله كاشاني:

دو چيز است كه از خصايص قرآن است: يكي آن كه معجز است، دوم آن كه محفوظ است در صدور؛ يعني آن را ياد مي‌گيرند و از ياد مي‌خوانند، چه كتب سالفه كه معجزه نبوده‌اند و هيچ‌كس از ياد نمي‌خوانده، بلكه از اوراق كتابت مي‌خوانده‌اند. پس اين دو چيز مخصوص است به قرآن و از قتاده نيز مروي است كه «اعطي هذه الامه الحفظ و من كان قبلها لا يقرؤن الكتاب الا نظراً فاذا اطبقوه لم يحفظوا ما فيه الا اليسير » [116]

حضرت آيت‌الله العظمي مكارم شيرازي:

قرآن به صورت يك مجموعه با همين شكل فعلي در عصر خود پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله جمع‌آوري شده بود و مسلمانان سخت به ياد گرفتن و حفظ آن اهميت مي‌دادند و اصولاً شخصيت افراد در آن عصر تا حد زيادي به اين شناخته مي‌شد كه تا چه اندازه از آيات قرآن را حفظ كرده بودند … مسأله حفظ قرآن به عنوان يك سنت و يك عبادت بزرگ هميشه در ميان مسلمانان بوده و هست، حتي پس از آن كه قرآن به صورت يك كتاب تكثير شد و در همه جا پخش گرديد و حتي  بعد از پيدايش صنعت چاپ كه سبب شد اين كتاب به عنوان پر نسخه‌ترين كتاب در كشورهاي اسلامي  چاپ و نشر گردد، باز مسأله حفظ قرآن به عنوان يك سنت ديرينه و افتخار بزرگ موقعيت خود را حفظ كرد، به طوري كه در هر شهر و ديار هميشه جمعي از حافظان قرآن بوده و هستند. هم‌اكنون در حجاز و بعضي ديگر از كشورهاي اسلامي، مدارسي به عنوان مدرسه تحفيظ القرآن الكريم يا نام‌هاي ديگر وجود دارد كه برنامه شاگردان آن در درجه اول مسأله حفظ قرآن است. در ملاقاتي كه در سفر مكه با رؤساي اين مدارس در آن شهر مقدس روي داد، معلوم شد گروه بسيار زيادي از پسران و دختران جوان در مكه در اين مدارس نام‌نويسي كرده و مشغول تحصيل هستند. يكي از مطلعين مي‌گفت هم‌اكنون در كشور پاكستان در حدود يك ميليون و پانصد هزار نفر حافظ قرآن وجود دارد . يكي از شرايط امتحان ورودي دانشگاه اسلامي الازهر مصر (طبق نقل دايره‌المعارف فريد وجدی ) حفظ تمام قرآن است كه از 40 نمره حداقل بايد 20 نمره بگيرند. كوتاه سخن اينكه سنت حفظ قرآن از عصر پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله و به دستور و تأكيد خود آن حضرت كه در روايات زيادي وارد شده در تمام قرون و اعصار ادامه داشته است [117]

دكتر سيدمحمدباقر حجتي:

… همزمان با رسول‌خدا صلي‌الله‌عليه‌وآله گروهي از صحابه، آيات قرآني را به خاطر سپردند و به حفاظ و يا قراء مشهور گشتند، و چون رسول‌خدا صلي‌الله‌عليه‌وآله نيز خود حافظ قرآن بوده است، مي‌توانيم آن حضرت را نخستين حافظ قرآن شناخته و بگوييم كه پيامبر اسلام صلي‌الله‌عليه‌وآله در رأس همه حفاظ و قراء قرآن قرار دارد، زيرا با استفاده از نصوص قرآني به اين نتيجه مي‌رسيم رسول‌خدا صلي‌الله‌عليه‌وآله براي حفظ و به خاطر سپردن آيات قرآني، سختكوش و بسيار ساعي بوده است. طبرسي ضمن تفسير آيه سنقرئك فلا تنسي[118] مي‌نويسد ما از تو مي‌خواهيم قرآن را بخواني تا آن را فراموش نكني … و با وجود اينكه رسول اكرم صلي‌الله‌عليه‌وآله امي بود قرآن را به خوبي حفظ مي‌كرد. حتي جبرائيل عليه‌السلام سوره طولاني را بر پيغمبر صلي‌الله‌عليه‌وآله مي‌خواند و آن حضرت با يك بار خواندن، آنچنان آيات آن را به خاطر مي‌سپرد كه هرگز آن را فراموش نمي‌كرد … اهتمام رسول‌خدا صلي‌الله‌عليه‌وآله به خود آن حضرت محدود نبود بلكه ديگران را نيز به اين امر دعوت و تشويق مي‌فرمود و اصرار داشت تا صحابه نيز قرآن را به خاطر بسپارند … باري عنايت و اهتمام پيامبر اسلام صلي‌الله‌عليه‌وآله و ياران او در حفظ و به خاطر سپردن كلام الهي تا آن اندازه دقيق بود كه حتي كم يا زياد كردن يك واو ـ كه احياناً ممكن بود تغييري در معني و مقصود آيه ايجاد نكند ـ مورد مؤاخذه قرار مي‌گرفت و دقيقاً بررسي مي‌شد … وقتي صحابه، آيه يا سوره‌اي را از پيغمبر صلي‌الله‌عليه‌وآله مي‌شنيدند، چندين بار به آن حضرت مراجعه مي‌كردند و در حضور او به قرائت قرآن مي‌پرداختند تا رسول خدا صلي‌الله‌عليه‌وآله به كيفيت حفظ آنها مطمئن شود … باري، همزمان با حيات پيغمبر صلي‌الله‌عليه‌وآله مركزي شبيه به كانون تعليم قرائت قرآن و حفظ و تمرين آن به وجود آمد كه آن حضرت بر آن نظارت مي‌كرد و مردم را به آن تشويق مي‌فرمود و صحابه نيز سخت در اين راه مي‌كوشيدند و حتي اكثر اوقات و فرصت‌هاي زندگي بعضي از آنها به قرائت و حفظ قرآن مصروف مي‌گشت تا جايي كه هميشه براي ارائه محفوظات قرآني خود، آمادگي دقيق و كافي داشتند [119]

*********
[110] وصيت‌نامه شهيد اول، غاية المراد، ص 183.

[111] منيةالمريد، شهيد ثاني، تحقيق رضا مختاري، دفتر تبليغات اسلامي، چاپ دوم سال 74، ص 263.

[112] ميراث ماندگار 1/63.

[113] مقدمه حضرت آيت‌الله خزعلي، حافظ قرآن و نهج‌البلاغه و عضو فقهاي شوراي نگهبان بر كتاب «چگونه قرآن را حفظ كنيم».

[114] فصل‌نامه بينات شماره 9 ص 40.

[115] پژوهشي نو درباره قرآن كريم، علامه سيدجعفرمرتضي عاملي، ترجمه محمد سپهري، شوراي هماهنگي تبليغات اسلامي، چاپ اول بهمن 74، ص 259.

[116] نفسير منهج‌الصادقين جلد 7 صفحه 170. در همين زمينه تفسير خسروي نقل نموده است كه : ما حسدتكم اليهود و النصاري علي شئ كحفظ القرآن: يهود و نصاري در چيزي مثل حفظ قرآن بر شما حسادت نورزيدند. تفسير خسروي ج 6 ص 424.

[117] تفسير نمونه ج 11 ص 17.

[118] سوره اعلي آيه 6.

[119] پژوهشي در تاريخ قرآن كريم، ص 236.

*********
نقل از کتاب حافظان نور

نخستین گام در مسیر حفظ قرآن حفظ اسامی سوره ها است ، زیرا :

1- آشنایی اجمالی اگر چه در حد یک کلمه ، با سوره ها پیدا می شود.

2- توانایی بر شمردن نامه همه سوره ها به ترتیب به دست خواهد آمد.

3- با دانستن ترتیب سوره ها از آغاز تا پایان، به هنگام پاسخ گویی، به راحتی از پس اتصال سوره ها به یکدیگر، بر خواهید آمد.

یادآوری : کسانی که سطح تلاوتشان در حد پایین تری است و یا آن ها که احساس می کنند حفظ قرآن برایشان دشوار است ، توصیه می شود حفظ را از آغاز جزء 30 « سوره مبارکه نباء » آغاز کنند و پس از حفظ جزء 30 ، ادامه حفظ را از آغاز قرآن پی بگیرند. ولی کسانی که در زمینه تلاوت صحیح قرآن مشکل خاصی ندارند ، می توانند حفظ قرآن را از جزء یک آغاز کنند و پیوسته تا پایان قرآن ادامه دهند. ( گرچه اغلب حافظین معتقدند آغاز حفظ از جزء 30 مناسب تر است)

از پراکنده حفظ نمودن خودداری کنید.

روش های حفظ قرآن کریم:

1- تأکید بر نوشتن (نوشتاری) اکتبوا فانکم لا تحفظون حتی تکسوا (امام صادق (ع) – کافی ج 1)

«« بنویسید ، زیرا تا ننویسید حفظ نمی کنید. »»

یادآوری : توصیه می شود کسانی که قصد حفظ کل قرآن را دارند از این روش استفاده نکنند ، زیرا هم زمان بسیار زیادی را شامل می شود و هم حرمت نگه داری آیات نوشته شده سخت است.

2- استمرار شنیدن – شنیدن پیاپی (شنیداری) :

- روش تکرار و تمرین پیوسته

- قراردادن آیات مشخص در دستور کار حفظ روزانه

- تکرار هر آیه در حفظ اولیه به تعداد 10 بار

- تمرکز و دقت لازم در زمان حفظ

- تکرار منظم حفظیّات جدید به مدت 3 روز

- توجه به تکرار محفوظات پیشین.

یادآوری : به گواهی علم و تجربه روش تکرار و تمرین پیوسته ، مهمترین روش حفظ قرآن کریم است.

تعیین دقیق دستور کار حفظ:

*  برای افراد عادی که از نظر روان خوانی قرآن توانایی قابل قبولی دارند ولی تاکنون به حفظ قرآن نپرداخته اند مناسب است شمار آیات حفظ شده آنان در هر روز از نیم صفحه (7 یا 8 سطر با رسم الخط عثمان طه) بیشتر نباشد.

 *  سعی کنید انرژی و انگیزۀ خود را تا پایان حفظ کامل قرآن کریم نگهدارید.

« الحمدُلله الّذی هدانا لهذا و ما کُنّا لنهتدی لولا ان هدانا الله » ( قرآن کریم )

ستایش مخصوص خداوندی است که ما را به این (نعمت ها) رهنمون شد و اگر خدا ما را هدایت نکرده بود ما(به این ها) راه نمی یافتیم.

اغنی الناس حمله القرءان ، من جعله الله تعالی فی جوفه (رسول اکرم «ص» – کنزالعمال جلد 1 )

بی نیازترین مردم، حافظان قرآنند، کسانی که خداوند متعال قرآن را در عمق وجودشان جای داده است.

عوامل اصلی در حفظ قرآن کریم:

1- قرآن کریم : با رسم الخط عثمان طه (15 سطری بدون ترجمه) در اندازۀ رقعی یا وزیری

2- مکان حفظ : مکان مشخص رو به قبله و همیشگی دور از رفت و آمد ، برای تمرکز ذهن به هنگام حفظ آیات بسیار ضروی است (دور از سروصدا، سکت و آرام)

3- زمان حفظ : مهم ترین اصل درخصوص حفظ ، نظم زمانی است :

1- وقت ثابت و مشخص 2- به صورت روزانه و مستمر

3- حفظ اولیه حداکثر نیم ساعت 4- عدم حفظ در زمان خواب آلودگی

تذکر با حدیث : « قلیل تدوم علیه ارجی من کثیر مملول منه (نهج البلاغه – حکمت 278 – امام علی (ع))

کار اندکی که ادامه یابد از کار بسیاری که انسان را به ستوه می آورد امیدوار کننده تر است.

4- ترجمه : توجه به ترجمه و مفاهیم آیات از عوامل تأثیرگذار در کیفیت حفظ است و در پایداری آیات حفظ شده مؤثر است. استفاده از ترجمه های شیوا و روان (ترجمه آیت الله مکارم شیرازی – استاد محمدمهدی فولادوند – آیت ا… مشکینی - استاد ابوالفضل بهرام پور و ….)

یادآوری : قرآن حفظ باید جدای از قرآن ترجمه باشد تا اثر نامطلوب در حفظ نداشته باشد.

5- ترتیل خوانی : برای بهره مندی از آیات حفظ شده در محافل قرآنی، مسابقه و …. شایسته است با روش ترتیل، آیات را حفظ کنید. در این خصوص تمرین و تقلید از تلاوت های ترتیل اساتید : محمدصدیق منشاوی ، محمودخلیل الحصری، عبدالباسط و پرهیزگار و …. درساختار ترتیل مطلوب بسیار مؤثر است. ترتیل منشاوی به لحاظ فنی و روان بودن آن مناسب تر است.

عوامل جانبی و فرعی دیگری که در کیفیت حفظ مؤثرند عبارت است از :

1- تغذیه مناسب

2- خواب و استراحت کافی

3- تفریح

4- ورزش

5- نظم و انضباط

6- برخورداری از سن مناسب

در روایاتی که از پیامبر اكرم حضرت محمد صلی الله علیه و آله نقل شده است حفظ قرآن بسیار مورد توجه واقع شده و برای آن ثواب و فضیلت فراوانی ذكر شده است.

آن حضرت در روایتی فرموده اند:«عدد و درجه های بهشت، عدد آیه های قرآن است، و كسی كه همدم قرآن است چون وارد بهشت شود به او گفته می شود: بالا برو و بخوان، كه برای هر آیه ای درجه ای است، و بدین ترتیب بالاتر از درجه حافظ قرآن درجه ای نیست.»

بحارالانوار، ج 92، ص .22

و فرموده اند: قرآن را بخوانید و آن را حفظ كنید كه خداوند دلی را كه قرآن را حفظ كند عذاب نمی كند.»

بحارالانوار، ج 92، ص .20

و فرموده اند:«كسی كه قرآن را حفظ كند و حلالش را حلال و حرامش را حرام بداند، خداوند او را به بهشت می برد و شفاعت او را درباره 10 نفر از خاندانش كه آتش دوزخ به آن ها واجب گشته است می پذیرد.»

بحارالانوار، ج 92، ص .20

و فرموده اند: «لايعذب الله قلباً وعي القرآن»

خداوند قلبي را كه قرآن را در خود جاي داده عذاب نمي‌كند.

امالي شيخ صدوق ج 1 ص 6.

اگر ما معتقدیم - که معتقدیم - که عمل به قرآن، اساس و محور احیاء قرآن است و مسئله به تلاوت و خواندن و اینها ختم نمیشود - که به آن اعتقاد داریم؛ معتقدیم باید به قرآن عمل کنیم، باید جامعه‌مان را قرآنی کنیم، باید فکرمان را قرآنی کنیم، باید عملمان را قرآنی کنیم، باید قرآن را باور کنیم؛ قرآن را باور کنیم و وعده‌ی قرآن را وعده‌ی صدق و حق بدانیم، همین‌طور که خود قرآن میفرماید: «و تمّت کلمة ربّک صدقاً و عدلاً لامبدّل لکلماته»؛ همچنانی که باید تعاملمان با شخص خودمان، با افراد خانواده‌مان، با افراد محیط کارمان، با افراد اجتماعمان، با مسلمین کشورهای دیگر، با قدرت ها، با ملت ها و همه‌ی اینها باید با نَفَس و روح قرآنی تنظیم بشود؛ اینها همه‌اش درست است و به آن اعتقاد داریم؛ احیاء قرآن، عمل به قرآن و گرامی داشت قرآن این است؛ اینها درست - اما اینها معنایش این نیست که ما تلاوت قرآن را دست کم بگیریم. من میخواهم به شما «قرآنی»ها - که اهل تلاوت، اهل تجوید و اهل لحن و آهنگ و صوت و خواندن قرآنید - این را تأکید کنم، گاهی شنیده میشود که بعضی میگویند آقا به قرآن باید عمل کرد؛ خوب، این حرف درستی است؛ اما مقصودشان این است که تلاوت قرآن و آرایه‌های قرآنی را دست کم بگیرند! من با این مخالفم. تلاوت قرآن هم جزوِ یک مجموعه و منظومه‌ای است که اینها همه به هم متصل است؛ این هم بایستی مورد توجه قرار بگیرد و گرامی داشته شود. هم باید تلاوت بکنید و هم باید معانی قرآن را بفهمید؛ اگر معنای قرآن را فهمیدید، میتوانید بهتر تلاوت کنید.
پس اول باید خوب بخوانید؛ تلاوت را خوب، زیبا و جامع و صحیح بخوانید؛ دوم، معانی و مفاهیم قرآنی را بفهمید، و سوم، قرآن را حفظ کنید. حفظ قرآن خیلی مهم است. شما جوان ها به این احتیاج دارید و می توانید. وقتی شما حافظ قرآن هستید، این تکرار آیات قرآنی و انس دائمی با قرآن، به شما فرصت میدهد که در قرآن تدبّر کنید. «تدبر در قرآن» با همین‌طور خواندن و رد شدن به دست نمی‌آید؛ با یکبار و دوبار خواندن هم حاصل نمیشود؛ با تکرار و انس با آیه‌ای از قرآن و امکان تدبّر در آن به دست می‌آید. و چقدر لطایف در قرآن کریم هست که اینها را جز با تدبّر نمی توان فهمید. بنابراین حفظ و فهم معانی قرآن و تلاوت آن لازم است.
در مورد تلاوت قرآن هم ما هر سال به طور مفصل اینجا نکاتی را عرض کرده‌ایم و الحمدللَّه روزبه‌روز هم جماعت قرآنی ما، هم دائره‌شان وسیع‌تر شده و هم از این جهت بهتر شده‌اند؛ با خواندن قرآن و کیفیت اثرگذاری با تلاوت آشنا شده‌اند. هر تلاوتی اثرگذار نیست؛ بعضی از تلاوتها هست که وقتی اجرا میشود، معانی قرآن را در گوش و دل و جان مخاطب رسوخ میدهد؛ دست یافتن به چنین تلاوتی، این باارزش است. ما میخواهیم به آنجا برسیم. البته شرط این، صدا هست، موسیقی هست، کیفیت ترکیب‌بندی آیات و تلاوتی که انجام میگیرد، هست؛ همه‌ی اینها مؤثر است.
بنده همه‌اش ترسم از این است که شما جوان های خوب ما - همین قراء خوبی که الان هستید و اینجا هم تعداد زیادیتان حضور دارید - خیال کنید اینجایی که شما رسیده‌اید، این پله‌ی آخر است. نه آقا، این پله‌ی آخر نیست. نباید توقف بکنید؛ باید به جلو حرکت کنید؛ باید پیش بروید و روزبه‌روز باید بهتر بخوانید و بهتر بشوید، که این ممکن هم هست. البته این به ترتیباتی از لحاظ تعلیم و کانون های قرآنی احتیاج دارد و این دوستانی که دست‌اندرکار این مسائل هستند، بایستی مقدمات را فراهم کنند و صدا و سیما هم بایستی کمک بکند.
اگر ان‌شاءاللَّه تلاوت قرآن در جامعه‌ی ما همگانی شود، همه بتوانند قرآن را صحیح بخوانند و همه‌ی خانه‌ها موج شوق به تلاوت قرآن را در خود جای بدهند، آن وقت ما امیدمان به اینکه جامعه‌ی اسلامی و قرآنىِ به معنای واقعی در این کشور تشکیل بشود، بیشتر خواهد شد.
این که میگویم عمل به اسلام، این است که ما حرف و وعده‌ی قرآن را قبول داشته باشیم، معنایش این است که وقتی قرآن میگوید «و لینصرنّ اللَّه من ینصره انّ اللَّه لقوی عزیز»، این را باور کنیم. اگر نصرت خدا کردید، «لینصرنّ اللَّه»، خدا شما را نصرت میکند. «انّ اللَّه غالب علی امره»، این را باور کنیم. این معرفت قرآنی به ما یکچنین باوری را میدهد؛ آن وقت ثمره و نتیجه‌اش در بیداری ملتها، در ضعف روزافزون قدرتهای متجاوز و در به هم خوردن برنامه‌ی متجاوزان و مستکبران برای کشورهای مسلمان، اینجاها ظاهر میشود. .

بنابراین با قرآن انس بگیریم، قرآن را باور کنیم و قرآن را بفهمیم. کار قرآنی در کشور ما خوشبختانه به صورت انبوه انجام گرفته و دارد انجام می گیرد؛ اما نباید این حرکت هرگز دچار وقفه بشود. و شما جوان های قرآنی عزیز را - که با قرآن مأنوس و مفتخر به قرآن هستید - توصیه میکنم که این راه و شیوه را و این منهج مبارک را ادامه دهید و دنبال کنید

«آنچه كه ما را به حقايق نورانى ميرساند، تدبر در قرآن است؛ و اين حفظ قرآن كه بحمدالله امروز در بين شما جوانها، در بين جوانهاى كشور، در سرتاسر كشور رواج پيدا كرده است، يك مقدمهى خوبى است براى تدبر. يعنى حفظ و تكرار و انس با آيات كريمهى قرآن و پىدرپى آيات الهى را مورد توجه قرار دادن، موجب ميشود كه انسان بتواند در قرآن تدبر كند.»
جملات بالا بخشي از بيانات رهبر معظم انقلاب است . ايشان پيش از اين نيز بارها بر اهميت ترويج حفظ قرآن كريم تاكيد كرده و آن را دريچه‌اي براي ورود به ساحت فهم و تدبر در قرآن دانسته بودند. تاكيداتي كه مؤيد به احاديت بسيار زيادي است كه از اهل بيت(عليهم السلام) نقل شده و جايگاه رفيع حافظان قرآن را نشان مي‌دهد.
براي مثال حضرت رسول اكرم(صلي الله عليه و آله و سلم) مي‌فرمايند: گرامي‌ترين بندگان بعد از انبياء علما و سپس حافظان قرآن هستند. مانند انبياء از دنيا مي‌روند، همراه انبياء از قبرهايشان خارج مي‌شوند، به همراه انبياء از صراط مي‌گذرند و ثواب انبياء را مي‌برند. پس خوشا به حال پوينده راه علم و حافظ قرآن، به سبب كرامت و شرافتي كه نزد خدا دارند.(بحارالانوار /ج 89/ ص 18ـ 19)
همچنين اميرالمونين علي(عليه السلام) نيز در اينباره فرموده‌اند: قـرآن را تـلاوت كـنـيـد و آن را به خاطر سپاريد، زيرا خداوند متعال دلى را كه قرآن را در خود دارد عذاب نمى‌كند.( بحار الانوار، ج 89، ص19)
جدا از آثار اخروي، حفظ قرآن تاثيرات مثبت فراواني نيز بر زندگي روزمره انسان دارد كه خود بحثي مفصل است. حال كه در ماه بهار قرآن شرف حضور داريم و دلها بيشتر متوجه كلام الله شده است، فرصت مناسبي است تا حفظ قرآن را شروع كنيم. مخصوصا كه دانشجويان و دانش آموزان در تعطيلات تابستاني بسر مي‌برند و فرصت كافي براي وقت گذاشتن در اين زمينه را دارند.
بهترين روش حفظ قرآن
حفظ ديداري بهترين روش براي حفظ قرآن است. حفظ شنيداري و اشاره‌اي دو نوع ديگر حفظ هستند كه عموميت حفظ ديداري را ندارند و توصيه نمي‌شوند. حفظ قرآن با روش ديداري به دو طریق محقّق مي‌شود:
نخست اینکه فرد كل مقطع مورد نظر براي حفظ (براي مثال صفحه اول جزء 30) را چندين بار از ابتدا تا انتها از رو مي‌خواند و البته اين خواندن را با نيت حفظ كردن و همراه با دقت بر الفاظ آيات و محل قرار گرفتن هر آیه انجام می‌دهد.
طریقه دیگر این است که فرد به جاي خواندن مكرر كل مقطع و حفظ يكباره آن، به خواندن و حفظ كردن تك‌تك آيات مي‌پردازد و سپس با كنار هم قراردادن آنها، كل مقطع را حفظ مي‌نمايد.
تجربه نشان داده كه حفظ به طریقه دوم زمان كمتري مي‌گيرد و از طرفي كيفيت كار نيز در اين روش مطلوب‌تر است. از اين‌رو بهتر است براي پرداختن به حفظ قرآن از روش دوم استفاده كنيم.

همزمان با نزول آیات نورانی قرآن، اسلام باوران آغازین با سرمشق قرار دادن دستورالعمل های رسول گرامی اسلام «ص» اشتیاق فوق العاده ای نسبت به حفظ قرآن از خود نشان دادند. حافظان قرآن از سوی پیامبر اكرم«ص» همواره تشویق می شدند و در جامعه نیز از جایگاه بلندی برخوردار بودند. آنان تنها به حفظ آیات اكتفا ننموده و عمل به آیات را سرلوحه برنامه زندگی خود قرار داده بودند. بدین جهت هر یك از حافظان قرآن مبلغی توانا و اسلام شناسی برجسته به شمار می آمد. اعزام آنها به سرزمین های اسلامی از سوی پیامبر اكرم به عنوان معلم قرآن و مبلغ احكام و معارف اسلام گواه روشنی بر این مطلب می باشد.
در روایاتی كه از پیامبر اكرم «ص» نقل شده است حفظ قرآن بسیار مورد توجه واقع شده و برای آن ثواب و فضیلت فراوانی ذكر شده است. آن حضرت در روایتی فرموده اند:«عدد و درجه های بهشت، عدد آیه های قرآن است، و كسی كه همدم قرآن است چون وارد بهشت شود به او گفته می شود: بالا برو و بخوان، كه برای هر آیه ای درجه ای است، و بدین ترتیب بالاتر از درجه حافظ قرآن درجه ای نیست.»
كسی كه آیاتی از قرآن را در دنیا حفظ نموده و سپس فراموش كرده باشد با مشاهده چنین جایگاهی جز افسوس و حسرت چیزی عاید وی نمی شود. در كشور ما هر چند پس از انقلاب اسلامی گام های مؤثری در جهت ترویج فرهنگ حفظ قرآن برداشت شده و روزنه نویدبخشی به وجود آمده است و اقبال مردم نسبت به حفظ قرآن رو به افزایش و امیدواركننده است ولی با این همه، درصد بسیار ضعیفی از هموطنان ما مفتخر به حفظ آیات الهی شده اند و هنوز سیاست گذاری نسبت به تشویق حفظ قرآن در مراكز علمی و آموزشی بویژه در آموزش و پرورش جایگاهی ندارد. به زعم برخی از مردم فقط نوابغ می توانند حافظ قرآن باشند و برخی دیگر نیز گمان می كنند دست یافتن به چنین مقام ارزشمندی تنها برای كودكان و نوجوانان میسر است و سالخوردگان و میان سالان نه فرصت پرداختن به آن را دارند و نه توانایی آن را. دردمندانه باید گفت كه فرصت های ارزشمندی صرف حفظ مطالب و اطلاعاتی می شود كه نه دردی از دنیایمان را درمان می كند و نه مشكلی از مشكلات آخرتمان را برطرف می سازد. چه بسیارند جوانان و افرادی كه حجم وسیعی از اطلاعات مربوط به بازیكنان تیم های مختلف داخلی و خارجی فوتبال را در ذهن خود جای می دهند تعداد بازی های یك بازیكن، تعداد تیم هایی كه با آن ها قرارداد منعقد كرده، تعداد گل های زده و … همه را به خوبی حفظ می نمایند و درباره آن ها به بحث می نشینند و ساعت ها وقت خود را صرف آن می نمایند اما از قرآن كمترین اطلاعاتی ندارد در نظر ایشان حفظ اطلاعات مربوط به بازیگران و ستاره های سینمایی و تلاش برای آشنایی با آنان به منظور الگوپذیری، بسیار مهم تر از شناخت كتاب خدا و حفظ آیات آن می باشد.
بدون شك تربیت حافظان قرآن و برنامه ریزی برای ترویج فرهنگ حفظ، امنیت، سلامت روانی، كاهش فحشا و منكرات را در كشور به ارمغان خواهد آورد. زیرا دلی كه جایگاه قرآن شود نه تنها گرد گناه نمی چرخد بلكه شعاع تأثیر آن اطرافیان را هم پوشش خواهد داد. پیامبر اكرم«ص» می فرماید:«قرآن را بخوانید و آن را حفظ كنید كه خداوند دلی را كه قرآن را حفظ كند عذاب نمی كند.»
حافظ قرآن، نه تنها خود عذاب نمی شود بلكه در پیشگاه خداوند متعال از مقامی برخوردار است كه در قیامت به وی اجازه شفاعت نیز داده می شود؛ در روایتی از رسول اكرم«ص» می خوانیم:«كسی كه قرآن را حفظ كند و حلالش را حلال و حرامش را حرام بداند، خداوند او را به بهشت می برد و شفاعت او را درباره 10 نفر از خاندانش كه آتش دوزخ به آن ها واجب گشته است می پذیرد.»

یکی از مراتب بهره مندی از قرآن و مهجوریت زدایی از آن حفظ قرآن کریم است . چرا که انسان با این کار آیات قرآن را در سینه خود نگهداری می کند و پیامد آن این می شود که همواره به یاد قرآن و همراه با قرآن و گویا دائماً در محضر قرآن است .

درباره حفظ قرآن امام صادق (ع) می فرمایند : القُرآنَ القُرآنَ ، إِنَّ الآیَهَ مِنَ القُرآنِ و تاسُورَهٍ لَتَجِیءُ یَومَ القِیَامَهِ حَتَّی تَصعَدَ أَلفَ دَرَجَهً ، یَعنِی فِی الجَنَّهِ فَیَقُولُ : لَو حَفَظتَنِی لَبَلَغتُ بِکَ هَاهُنا . سفارش می کنم شما را به قرآن زیرا در روز قیامت هر آیه و سوره از قرآن هزار درجه در بهشت بالا می رود و می گوید : اگر مرا حفظ کرده بودی تا آنجا تو را می بردم .

این روایت پیمودن درجات بهشت را در گرو حفظ قرآن دانسته است ، حفظ قرآن در اینجا به معنای از بر بودن وبه خاطر سپردن است بدین معنی که قرآن را در خانه ذهن و قلب نگهدارد تا هماره به نور قرآن روشن باشد ، و اینکه برخی می گویند : منظور از حفظ ، نگهداری و حراست از تحریف و مواظبت از آن است سخن دیگری است . مؤید این سخن کلام نبوی است که می فرمایند : إِنَّ الَّذِی لَیسَ فِی جَوفِهِ مِنَ القُرآنِ ، کَالبَیتِ الخَرَبٍ . کسی (قلبی) که چیزی از قرآن در آن نباشد همانند خانه ویران است .

از اینکه در لسان معصومین (ع) دعایی برای فراموش نکردن آیات حفظ شده روایت گردیده است می توان به اهمیت و جایگاه این برنامه پی برد . علامه مجلسی (ره) می نویسد : پیامبر (ص) به امام علی (ع) فرمود :

أُعَلِّمُکَ دُعَاءً لَا تَنسَی القُرآنَ ، قُل : اللَّهُمَّ ارحَمنِی بِتَرکِ مَعَاصِیکَ اَبَداً مَا اَبقَیتَنِی ، وَ ارحَمنِی مَن تَکَلَّفَ مَا لَا یَنبَغنِی ، وَ ارزُقنِی حُسنَ النَّظَرِ فِیمَا یُرضِیکَ ، وَ اَلزِم قَلبِی حِفظَ کِتَابِکَ کَمَا عَلَّمتَنِی ، وَ ارزُقنِی أَن اَتلُوَهُ عَلَی النَّحوِ الَّذِی یُرضِیکَ عَنّّی ، اللَّهُمَّ نَوِّر بِکِتَابِکَ بَصَرِی ، وَ اشرَح بِهِ صَدرِی ، وَ اَطلِق بِهِ لِسَانِی ، وَ استَعمِل بِهِ بَدَنِی ، وَ قَوِّنِی بِهِ عَلَی ذَلِک ، و اَعِنِّی عَلَیهِ اِنَّهُ لَا یُعِینُ عَلَیهِ اِلَّا أَنت ، لَا اِلَهَ اِلَّا أَنت .

دعایی به تو یاد می دهم که قرآن را فراموش نکنی ، بگو : اللَّهُمَّ …

حفظ قرآن آثار و برکاتی دارد که از جمله آثاری که برای حفظ قرآن بیان شده این است که قلبی که محفظه قرآن باشد دچار عذاب نمی شود چنان که پیامبر (ص) فرمودند : إِنَّ اللهَ تَعَا لَی لَا یُعَذِّبُ قَلباً وَعَی القُرآنَ .

خداوند عذاب نمی کند قلبی را که ظرف قرآن باشد .

یکی دیگر از برکات حفظ قرآن و مأنوس شدن با آن سخن گفتن به وسیله آیات قرآن کریم است ، بدین معنی که انسان جز با آیات قرآن سخن نگوید .

سخن گفتن از زبان قرآن یعنی اینکه آدمی در مسیر ارتباط و حفظ آیات قرآن به جایی برسد که برای تمامی وقایع زندگی و امورات روزمره خود بتواند فی البداهه به آیات قرآن رجوع کند و در همان لحظه با قرآن تکلم کند . رجوع کردن به قرآن نه به این معنی که شخص دنبال قرآن بگردد و ان را ورق بزند و آیه ای را استخراج کند بلکه به این معنی که در همان لحظه آیه در ذهنش مجسم شود و به استناد به آن حرف بزند . و این محقق نخواهد شد مگر اینکه ما با قرآن انس گرفته و فراموین آن را بفهمبم و به خاطر بسپاریم و مدام در تمرین باشیم که برای هر موضوعی به آیات قرآن استناد کرده و با آن تکلم نماییم .

امروزه متأسفانه می بینیم که حافظان قرآن علی رقم اینکه قرآن را حفظ هستند اما بیشتر شان توان این را ندارند که در محاوره ها و مکالمات روزمره از آیات قرآن استفاده کنند در واقع محل مصرف آیات قرآن را در زندگی فردی و اجتماعی تداعی نمی کند .

شاید علت این مشکل این است که حافظان و مؤسساتی که به کار حفظ مشغول اند و دست اندر کاران این امر فقط به حفظ آیات و ارائه آن بسنده می کنند و در رابطه با کاربردی کردن آیات قرآن در زندگی برنامه ریزی منسجمی انجام نداده اند .

بدیهی است اگر سخن گفتن با زبان قرآن در جامعه وبالاخص در بین حافظان و قاریان نهادینه شود جامعه بهتر و بیشتر به سمت تکامل پیش خواهد رفت .

ان شاء الله در نوشتار های بعد مطالبی پر بار و راهگشا برای علاقه مندان به حفظ قرآن خواهیم آورد که مورد استفاده آن عزیزان خواهد بود

این روشن است که حفظ قرآن باید از سنی شروع شود که گویش کودک نسبتاً کامل شده و توان بیان بیشتر حروف را دارد، بین ۳ و نیم تا ۴ سال ـ البته بسته به کودک دارد ـ زمان مناسبی برای شروع آزمایشی حفظ است.

گفتیم شروع آزمایشی و نه رسمی. زیرا برای آموزش حفظ در کودکی 2 زمان وجود دارد :

۱ ـ زمان آزمایشی که پدر و مادر خودشان در خانه سوره های کوچک مثل کوثر ـ توحید و …و ذکر صلوات و دعاهای کوتاه را با آرامش و کندی یاد می دهند.

منظورمان از آرامش و کندی این است که مثلاً اگر شما می خواهید بسم الله الرحمان الرحیم را به فرزندتان یاد دهید چند روز فقط ۲ کلمه ” بسم الله” را با او کار کنید. چند روز بعد را به آموزش ” الرحمان الرحیم” اختصاص دهید و همین طور متن سوره های کوچک را.

کودک شما هنوز نمی تواند متن های طولانی مثل یک آیه را یک جا فرا گیرد پس قطعات کوتاه را با حوصله و ظرف چند روز به او یاد دهید.

از میان روخوانی، تجوید ، اطلاعات عمومی قرآن و حفظ، حفظ قرآن بهترین گزینه است، گویی همین مطلب نیز مورد نظر اهل بیت (علیهم السلام) است چرا که روایت مربوط به فرزدق می بینیم که او پس از فرمایش حضرت امیر علیه السلام شروع به حفظ قرآن می کند

۲ ـ زمان رسمی: این زمانی است که کودک وارد ۵ سالگی و بالاتر شده و می تواند در کلاس ویژه حفظ کودکان حضور پیدا کند و زیر نظر مربی و معلم مخصوص حفظ کودکان، به یادگیری قرآن بپردازد.

اجبار کودک به آموزش قرآن

بعضی از اولیاء معتقدند چون یادگیری قرآن برای سعادت کودک لازم است پس با زور و اجبار هم می توان کودک را وادار به یادگیری قرآن کرد.

بدیهی است که این تفکر اشتباه است. چرا که در هر صورت یادگیری قرآن کار مستحبی است و نه واجب و اگر کودکی مشتاق آموزش قرآن نبود، باید با استفاده از روش تشویق او را ترغیب به یادگیری قرآن کرد. اما تنبیه و اجبار فقط باعث انزجار و تنفر او از کتاب خدا می شود که عاقبت آن در بزرگ سالی شخص آثار سویی خواهد داشت.

کودک چه زمانی آماده فراگیری حفظ قرآن است؟

در سطور بالا سن مناسب شروع حفظ را گفتم. اما آیا کودک شما در این سن آماده شروع حفظ قرآن هست؟ ممکن است این طور نباشد یعنی بعضی افراد حتی در سن ۷ یا ۸ سالگی هم آماده آغاز حفظ نیستند. پس به کودک خود سخت نگیرید. بگذارید خودش اولین علائم آمادگی برای حفظ را به شما اعلام کند معمولاً کودکان نشان می دهند که دوست دارد صلوات را یاد بگیرند، اذکار نماز را بخوانند و یا سوره های قرآن را قرائت کنند. وقتی پدر و مادر در خانه قرآن می خوانند کودک، این نشانه ها را به وضوح از خود بروز می دهد. آن گاه است که شما می توانید ابتداء دوره آزمایشی و سپس دوره رسمی حفظ را برای کودکتان آغاز کنید.

مهم‌ترين و مؤثرترين روش براي حفظ قرآن كه ـ به جز گروه اندكي ـ براي عموم علاقمندان قابل استفاده است و بيشتر حافظان كلام وحي نيز از آن استفاده كرده‌اند «روش ديداري» (بصري) است. پيش از توضيح درباره ويژگي‌هاي اين روش لازم است به يك نكته مهم اشاره كنيم و آن اینکه: مهم‌ترين اتفاق در حفظ قرآن اين است كه شخص به تعداد صفحات قرآن، تصاويري را در حافظه خود ثبت مي‌كند. به بیان دیگر حفظ كل قرآن يا قسمتهايي از آن، عبارت است از تهيه چندين تصوير ذهني از صفحات قرآن و انتقال آنها به «حافظه بلندمدت». [1] طبيعي است كه هر قدر اين تصاوير دقيق‌تر و واضح‌تر باشد، بازيابي آنها از حافظه و ارائه آنها، با موفقیت بیشتری توأم خواهد بود. آنچه در حفظ قرآن به روش ديداري اتفاق مي‌افتد نیز چيزي جز اين نيست که فرد علاقمند با پشتکار فراوان و در پیش گرفتن روشی صحیح و اصولی، بیش از هر چیز حافظه تصویری خود را به کار گیرد و ـ مثلاً ـ 604 تصویر به تعداد صفحات قرآن را در حافظه بلندمدت خود ذخیره نماید. روش ديداري بر اساس دقت و تمركز قوه بينايي بر آيات و عبارات قرآن و مكان قرار گرفتن آنها در صفحات بنا شده است. كسي كه قصد دارد صفحه‌اي از قرآن را حفظ كند، با تكرار چندباره آيات، در حقيقت آنچه را با چشم خود ديده و ضبط كرده در حافظه تثبيت مي‌نمايد و هر عاملي (اعم از مرور و تکرار، دقت در ارتباطات لفظي و معنايي آيات و …) كه به حك شدن دقيق‌تر و استوارتر اين تصوير در ذهن كمك كند، بايد بيشتر مورد توجه فرد قرار گيرد.

حفظ قرآن با روش ديداري به دو طریق محقّق مي‌شود؛ نخست اینکه فرد كل مقطع مورد نظر براي حفظ (براي مثال صفحه اول جزء 30) را چندين بار از ابتدا تا انتها از رو مي‌خواند و البته اين خواندن را با نيت حفظ كردن و همراه با دقت بر الفاظ آيات و محل قرار گرفتن هر آیه انجام می‌دهد. طریقه دیگر این است که فرد به جاي خواندن مكرر كل مقطع و حفظ يكباره آن، به خواندن و حفظ كردن تك‌تك آيات مي‌پردازد و سپس با كنار هم قراردادن آنها، كل مقطع را حفظ مي‌نمايد. [2]

تجربه نشان داده كه حفظ به طریقه دوم زمان كمتري مي‌گيرد و از طرفي كيفيت كار نيز در اين روش مطلوب‌تر است. از اين‌رو بهتر است براي پرداختن به حفظ قرآن از روش دوم استفاده كنيم.

لازم به یادآوری است که توصیه به استفاده از روش دیداری برای حفظ قرآن به این معنا نیست که در این فرایند هرگز از تلاوتهای ترتیل استفاده نکنیم. در ادامه خواهیم گفت که گوش دادن به تلاوتهای ترتیل رکن اصلی «حفظ قرآن به روش شنیداری» است؛ اما چنانچه در درس چهارم (آشنایی با مراحل حفظ یک مقطع) خواهیم گفت، گوش دادن به تلاوت ترتیل مقطع مورد نظر برای حفظ یکی از مراحل و گامهای اصلی و ضروری حفظ قرآن است. به علاوه گوش سپردن به ترتیل محفوظات گذشته در بحث مرور محفوظات نیز مورد استفاده حافظان قرار می‌‌گیرد.

روشهای دیگر حفظ

روشهاي ديگري نيز براي حفظ قرآن پيشنهاد شده است كه از ميان آنها دو روش «حفظ شنيداري» و «حفظ اشاره‌اي» از بقيه مشهورتر است. باید توجه داشت که اين دو روش ـ برخلاف روش دیداری (بصری) ـ روشهاي عمومی و همگاني شمرده نمي‌شود و براي مخاطبان خاص و در زما‌ن‌هاي محدود قابل استفاه است.

روش شنيداري مبتنی بر گوش دادن مکرر تلاوت ترتیل مقطع مورد نظر برای حفظ است؛ و اين گوش دادن تا زمانی ادامه مي‌يابد که شخص اطمینان حاصل كند می‌تواند آن مقطع را دقیقاً مطابق با لحن مرتّل و از حفظ بخواند. استفاده از این روش به عنوان روش اصلی حفظ به سبب وجود برخی نارساییها در آن توصیه نمی‌شود. مهم‌ترین نقیصه حفظ شنیداری آن است که شخص به جای حفظ آیات و عبارات قرآن، در وهله نخست به حفظ کردن «لحن مرتّل» می‌پردازد و به همین خاطر ـ چنانچه نمونه‌های فراوان آن هم دیده شده است ـ با فراموش کردن لحن قاری، دیگر قادر به تلاوت باقیمانده آیات نیست و حتی در مواردی که ـ مثلاً ـ سؤالی از میانه سوره یا صفحه از وی پرسیده شود و او نتواند لحن قاری را به یاد آورد، قادر به تلاوت مابقی سؤال نخواهد بود. به علاوه ماندگاری این نوع حفظ به مراتب از حفظ به روش دیداری کمتر است و با گذشت زمان، مقدار قابل توجهی از محفوظاتی که با استفاده از روش شنیداری حفظ شده است در معرض فراموشی قرار خواهد گرفت.

اما با این وجود، استفاده از این روش در برخی موارد مفید و حتی لازم است؛ برای افراد فاقد سواد خواندن (مانند كودكان و افراد بي‌سواد) و نيز افراد نابينا و كم‌بينا استفاده از روش شنیداری مناسب‌ترین شیوه برای حفظ قرآن شمرده می‌شود.

در اينجا مجدداً تأكيد مي‌كنيم كه هرچند روش پيشنهادي و اصولي براي حفظ «روش ديداري» است، اما استفاده از تلاوتهاي ترتيل در بخشهايي از فرآيند حفظ به روش ديداري اجتناب‌ناپذير و لازم است.

در روش اشاره‌اي هر يك از حروف و كلمات قرآن داراي علائم حركتي مخصوص به خود است و هر يك با حركتي نشان داده مي‌شود. حتي در مواردي برخي مفاهيم با حركات چشم و پلكها و يا علائم صوتي به حافظ تفهيم مي‌شود. استفاده عمومي از اين روش نيز به جهت وجود برخي نقاط ضعف در آن، از جمله «استفاده نكردن از روشهاي ديداري و در نتيجه تثبيت نشدن مناسب محفوظات و فراموشي سريع آنها، يكسان نبودن اشاره‌ها نزد همگان، تحميل بار اضافي به حافظه در به يادسپاري نشانه‌ها، محوريت يافتن حركات نمايشي به جاي معنامحوري در حفظ آيات قرآن و ارائه آنها» توصيه نمي‌شود. البته مي‌توان از اين روش براي كودكان مقطع پيش‌دبستان ـ كه توانايي خواندن ندارند ـ جهت آموزش سوره‌هاي كوتاه پايان قرآن استفاده نمود. [3]

پي نوشت:

[1] . يكي از رايج‌ترين تقسيم‌بنديهاي حافظه نزد روانشناسان، تقسيم‌بندي آن به «حافظه حسي»، «حافظه كوتاه‌مدت» و «حافظه بلند‌مدت» است. حافظه بلندمدت محل اندوختن دائمي اطلاعات است و در فرآبند آموزش ـ و از جمله در حفظ قرآن ـ عموماً با اين نوع حافظه سروكار داريم. براي توضيح بيشتر ر. ك: برنارد لاول، حافظه و يادگيري، ص 26 ـ 30.

[2] . روانشناسان آموزشي روش اول را «روش حفظ جامع» و روش دوم را «روش حفظ جزء به جزء» مي‌نامند.

[3] . براي تفصيل بيشتر ر. ك: رضا نجفي، نگاهي تحليلي بر مباني و روشهاي حفظ قرآن كريم، ص 56 ـ 70.